De afgelopen tijd is er veel aandacht besteed aan de toegankelijkheid van overheidscommunicatie. Vorig jaar werd er na de tramaanslag in Utrecht al hard geroepen om de inzet van een gebarentolk in crisissituaties en bij persconferenties, en terecht. Gelukkig heeft de Rijksoverheid sinds kort eindelijk gehoor gegeven aan deze oproep door een gebarentolk in te zetten tijdens persconferenties over het coronavirus.

Onlangs plaatste minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hugo de Jonge een bericht op LinkedIn waarin hij aangaf blij te zijn dat iedereen toegang heeft tot deze belangrijke informatie:

https://www.linkedin.com/posts/hugo-de-jonge-vws_coronacrisis-ikbenfan-vnverdrag-activity-6649618999430656000-l-VW

Dit is een test. Hoe zit dit eruit?

Maar tot deze week was dat niet zo. Als (live)ondertitelaar van tv-programma’s en congressen ben ik blij dat doven en slechthorenden toegang hebben tot cruciale informatie door middel van ondertiteling en Nederlandse Gebarentaal (NGT).

Maar als audiobeschrijver was ik teleurgesteld. Tot deze week moesten mensen met een visuele beperking het namelijk doen met alleen het geluid van de persconferenties, zonder audiodescriptie. Ondertussen zijn de toespraak van minister-president Mark Rutte van 16 maart en de persconferenties over het coronavirus van 23 maart en 31 maart ook toegankelijk voor blinden en slechtzienden. Alle video’s met overheidscommunicatie over het coronavirus zijn verzameld op de website van de Rijksoverheid.

Nu zou je kunnen denken: je krijgt toch alles wel mee als je naar de persconferentie luistert? Aan het begin van de persconferentie worden de sprekers vaak al aangekondigd, en premier Rutte zegt bijvoorbeeld vaak iets in de trant van: ‘Dan geef ik nu het woord aan minister De Jonge.’

Hoewel de persconferenties grotendeels wel te volgen zijn zonder audiodescriptie (AD), mis je als je een visuele beperking hebt wel de situering van de persconferentie. Als ziende kijker zie je vaak een paar seconden beeld van de zaal waarin de persconferentie wordt gehouden. In die paar seconden verwerk je onbewust al veel informatie. Je ziet wie er op het podium staan, dat er een gebarentolk tussen de sprekers in staat en dat de persconferentie plaatsvindt op het ministerie van Justitie en Veiligheid, omdat dat op een achtergrondwand staat.

Zonder AD krijgen mensen met een visuele beperking die verwerkingstijd niet. Ze horen misschien wat geroezemoes en dan pats, boem, is daar opeens de stem van Mark Rutte. Het geeft een hoop mentale rust als je je een beeld van de situatie kan vormen voordat de persconferentie begint, net zoals ziende kijkers dat in een paar seconden voor of tijdens de persconferentie kunnen.

Aan het begin van de tv-toespraak van Mark Rutte krijgen ziende kijkers wederom de situering mee: de Hofvijver in Den Haag met het welbekende Torentje is een paar seconden in beeld en aan de lucht kun je zien dat de avond valt. Ook de houding van de premier aan zijn bureau maakt onmiddellijk duidelijk dat hij de coronacrisis allesbehalve gaaf vindt: zijn handen liggen netjes over zijn speech gevouwen en hij heeft een ernstige uitdrukking op zijn gezicht.

Bij deze toespraak was er aan het begin en aan het einde van de video voldoende ruimte om de belangrijkste informatie weer te geven, maar tijdens persconferenties wordt er van het begin tot het einde vrijwel de hele tijd gesproken. AD wordt normaal gesproken tussen dialogen of belangrijke geluiden geplaatst, maar hoe moet dat dan als er de hele tijd mensen aan het woord zijn, die ook nog eens belangrijke informatie verkondigen?

In dat geval kan er extended audiodescriptie (EAD) gemaakt worden. Hierbij wordt de video automatisch gepauzeerd op de momenten waar er een beschrijving nodig is. De audiobeschrijver bepaalt de tekst en de pauzes, waarna een voice-over het script inspreekt en het resultaat daarvan met pauzes in de video gemonteerd wordt.

Onderstaand fragment uit de persconferentie van 31 maart levert meteen al een prachtig voorbeeld op van de toegevoegde waarde van EAD voor mensen met een visuele beperking. Zonder de beschrijving was dit korte, grappige moment aan mensen met een visuele beperking voorbijgegaan, of ze horen aan de intonatie van de stem van minister De Jonge wel dat er iets gebeurt, maar ze weten niet precies wat.

Waarschijnlijk was het onbewust, maar minister De Jonge heeft met zijn komische actie ongetwijfeld ook mensen met een visuele beperking even aan het lachen gemaakt. Mij in elk geval wel. En volgens mij kunnen we in deze tijden allemaal wel wat humor gebruiken!

Laten we hopen dat de coronacrisis een precedent schept. Op naar een nieuwe toegankelijkheidsstandaard voor communicatie vanuit de Rijksoverheid.